'Notaris moet soms optreden als advocaat van de duivel'

De notaris is een onmisbare schakel als het gaat om bedrijfsoverdracht. Mr. Albert van Hoff van TTH Notarissen in Lochem kan er over meepraten. Van Hoff is gespecialiseerd in het ondernemersrecht en krijgt jaarlijks bijna honderd keer het verzoek om iets te betekenen op het gebied van bedrijfsoverdracht. Bijna tien keer gaat het om bedrijfsoverdracht binnen families. Van Hoff: 'Vaak vliegen accountants en bedrijfsadviseurs snel op zo'n zaak af en wordt de notaris pas ingeschakeld als een soort stempelaar achteraf. Ik zou het veel beter vinden als wij vanaf het begintraject mee kunnen denken en kneden.
Als onafhankelijke partij kunnen we goed de vingers op zere plekken leggen. Ik roep wel eens dat we soms moeten optreden als advocaat van de duivel. Een notaris is een zwartkijker. Dat is ons vak. Wij kijken waar je trammelant over kunt krijgen en zoeken daar oplossingen voor. Een voorbeeld? Bij 'familietransacties' krijg je vaak te maken met het feit dat een substantieel deel van de verkoopprijs nog gefinancierd wordt door de vader die er mee stopt. De kinderen spelen dus met de centen van vader. Zolang dat het geval is, vind ik dat vader een bepaalde zeggenschap moet houden. De kunst is hier evenwicht in te vinden. Dus dat junior niet het gevoel heeft dat hij niets te vertellen heeft en omgekeerd dat vader nog een stem heeft in zaken waar het gaat om zijn financiële belangen. Er zijn diverse wegen die naar Rome leiden."

Case 1
Drie kinderen hebben het familiebedrijf van hun ouders overgenomen. Notaris Albert van Hoff: 'Stel dat er in de toekomst een van de kinderen overlijdt. De een wil daarom vastleggen dat de aandelen van degene die is weggevallen eerst moeten worden aangeboden aan de overgebleven twee eigenaren. Maar een ander wil dat zijn eigen kinderen in de toekomst ook kans moeten krijgen in het bedrijf te groeien. Ook als hij vroeg overlijdt. Hoe ga je daar mee om? Ik neig dan altijd naar de zakelijke oplossing. Je weet niet hoe de familiebanden in de toekomst zijn en dat betekent toch eerst de aandelen aan de overgebleven familieleden in het bedrijf aanbieden. Die kunnen dan altijd nog besluiten om ze daar te laten bij de kinderen."

'Familieleden denken soms dat het vanzelf gaat, omdat ze elkaar zo goed kennen'

De Adviesgroep Familiebedrijven van BDO CampsObers bestaat vijftien jaar. De groep richtte zich in 1992 als eerste in Nederland op de specifieke kenmerken van het familiebedrijf.

'Wij begeleiden ongeveer veertig familiebedrijven per jaar met hun opvolging", zegt senior adviseur familiebedrijven Jan Duitman. 'Daarbij richten wij ons niet alleen op de continuïteit van de onderneming, maar ook op de harmonie binnen de familie. Deze twee factoren werken namelijk zowel positief, als negatief in op elkaar."
De Adviesgroep Familiebedrijven begeleidt de communicatie tussen de vertrekkende generatie (en hun partners) en de potentiële opvolgers (en hun partners) en eventueel hun broers en zussen, die niet gaan opvolgen. 'Vaak gebeurt dit door middel van interviews. We helpen dan een stappenplan te maken voor de komende jaren. Hoe en wanneer bouwt de huidige directie af, hoe kunnen de opvolgers zich voorbereiden op hun toekomstige functie, etc. Een zorgvuldige begeleiding en planning is belangrijk. Familieleden denken soms dat het vanzelf gaat, omdat ze elkaar zo goed kennen. Maar om de lieve vrede te bewaren, komen soms gevoelens en verschillen van inzicht niet boven water, terwijl dat voor de voortgang van het opvolgingsproces wel essentieel is.
Verder zie je dat ouders het soms zeer moeilijk vinden om te kiezen tussen hun kinderen. In hun hart voelen ze wel aan, dat zoon twee beter is dan zoon één en hun dochter. Maar ja, hoe vertel ik dat? Door een objectief potentieel- en geschiktheidsonderzoek kan hier verduidelijking plaatsvinden.
Een overdracht gaat vaak mis, waar familiebelangen en bedrijfsbelangen door elkaar heen gaan lopen, zonder dat men zich dat realiseert. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een vader of moeder al hun drie kinderen als opvolgers benoemt. Zelfde positie, zelfde salaris, evenveel aandelen. Dat is vragen om problemen, zeker wanneer één van de drie kinderen eigenlijk niet geschikt is om directeur te zijn.'

Case 2
Vader en moeder zijn de trekkers van een familiebedrijf. Zoon (28) werkt er al acht jaar en lijkt de opvolger. Dochter (25) werkt niet in het bedrijf. BDO kreeg de opdracht om de opvolging te begeleiden. 'Hoewel de verhoudingen in het gezin prima waren, leek het eigenlijk alsof iedereen daar wat omtrekkende bewegingen maakte. Uit de interviews bleek dat zoon het heerlijk vindt om bij z'n ouders te werken, maar zeker niet zo hard wil gaan werken als z'n ouders en dus eigenlijk niet wil opvolgen. Dit was nooit zo uitgesproken. Vader en moeder zagen het zoon wel doen, maar hadden een wat onbestemd gevoel. Na de interviews hebben we iedereen opnieuw rond de tafel gezet en iedereen laten vertellen hoe zij er echt over dachten. Tja, dat wisten ze allemaal niet van elkaar. De familieopvolging gaat niet door. Het externe verkooptraject wordt nu in gang gezet. Eigenlijk best vreemd, prima verhoudingen, maar niet kunnen praten over de opvolging. Da's blijkbaar voor menigeen een gevoelig onderwerp.'

Stichting Centrum voor Bedrijfsopvolging neemt ondernemer aan de hand

Nederland kent sinds twee jaar de Stichting Centrum voor Bedrijfsopvolging (CvB). De Stichting richt zich uitsluitend op het eerste deel van het hele proces en stopt daarna. 'Daarmee is onze objectiviteit en neutraliteit gewaarborgd'', zegt bestuurslid Job van Hardeveld van het CvB.

De Stichting Centrum voor Bedrijfsopvolging is opgericht door een aantal consultants van een groep accountantskantoren. De thuisbasis van de Stichting vinden we in Bilthoven. Daar spreken we met Job van Hardeveld en medebestuurslid Anton Verbunt. 'Als consultants kregen we vaak met bedrijfsverkopen te maken"', zegt Verbunt. 'Een accountant heeft er belang bij om zijn klant te behouden, terwijl de bank graag de opbrengst wil herbeleggen. We merkten dat de ondernemer een adviseur nodig had in het voortraject, de fase van bewustwording. Daar richten we ons dan ook vooral op!"
Het CvB neemt de ondernemer aan de hand en toont hem wat hij kan verwachten. Van Hardeveld: 'Diverse vragen komen aan bod. Wat is zijn bedrijf waard, wat doet hij met zijn kinderen en vooral de kinderen die niet in het bedrijf werken, wat gaat hij doen als hij klaar is, hoe ziet zijn pensioensvoorziening er uit? Het is de bedoeling dat er een strategie wordt ontwikkeld die het best past bij de ondernemer, zijn onderneming, zijn privésituatie en zijn leeftijd. Als deze strategie is bepaald, dan zit ons werk er nagenoeg op. Op dat moment komen de specialisten zoals de notaris, fiscalist, accountant, bedrijfsmakelaar, etc. om de hoek kijken. Consultants die een opdracht van de Stichting Centrum voor Bedrijfsopvolging aanvaarden, moeten het statuut van normen en waarden ondertekenen en respecteren. Daarin staat dat degene die eenmaal een opdracht van een ondernemer heeft aanvaard, niet voor diezelfde ondernemer aan het werk mag in het vervolgtraject."
Meer info: www.cvbinfo.nl/www.cvbinfo.nl/www.cvbinfo.nl. />
Case 3
De Stichting Centrum voor Bedrijfsopvolging kreeg te maken met een bedrijf dat vader wilde overdoen op zijn twee dochters. Anton Verbunt: 'Vader dacht een royaal pensioen te hebben opgebouwd in de loop van de jaren. Maar hij bleek op te grote voet te hebben geleefd en schulden te hebben opgebouwd in de zaak. Voordat de dochters het konden overnemen, moest een goede oplossing voor deze schulden worden gevonden. Anders was de overname gedoemd te mislukken. De accountant had een prima oplossing op papier gezet. Onze taak was vooral praten met de partijen om ze de situatie uit te leggen en te laten accepteren. Dus vader overtuigen dat hij het na zijn pensioen met wat minder moest doen en de dochters begeleiden in het traject waarin ze vader niet het mes op de keel wilden zetten. We hebben alle partijen kunnen overtuigen, het bedrijf doet het prima en vader werkt tijdens vakantieperioden nog steeds in het bedrijf. Iedereen blij."

Marktlink: toename bedrijfsoverdrachten buiten familiaire kring

Marktlink Fusies & Overnames is een onafhankelijk, sterk groeiend bedrijf, actief op het gebied van advisering en begeleiding van fusies, bedrijfsovernames, waarderingen, management-buy-outs en management-buy-ins. Marktlink kan het volledige traject uit handen nemen van de ondernemer. Jaarlijks worden er zo'n zestig tot zeventig bedrijfsovernames begeleid.
Marktlink ziet een toename van het aantal bedrijfsoverdrachten buiten de familiaire kring. Ferry Nahon van Marktlink: 'Als specialist in bedrijfsovernames wordt er steeds vaker een beroep op ons gedaan, zowel bij overdrachten binnen als buiten de familie. Bij alle overdrachten is er ook een belangrijke rol voor de bestaande adviseurs, zoals de accountant.'
Marktlink neemt zoals gezegd het gehele traject uit handen van de ondernemer. 'Onze toegevoegde waarde zit 'm niet in het begeleiden van de afzonderlijke deeltrajecten, maar in begeleiden en bewaken van het gehele proces(voortgang) en de consequenties kunnen overzien wat een beslissing op enig moment voor een gevolg heeft voor een latere fase in het traject. Belangrijkste doelstelling voor ons en onze opdrachtgever is het tot stand brengen van een deal waar alle partijen een goed gevoel over hebben."

Brancheorganisatie BOBB in oprichting Dat het onderwerp bedrijfsoverdracht actueel is, blijkt ook uit het feit dat er een brancheorganisatie is opgericht. De BOBB staat voor Brancheorganisatie Bedrijfsoverdracht Bemiddelaars. Meer informatie www.bobb.nl.