Het is opvallend dat veel ondernemers een goede voorbereiding essentieel vinden, maar dat veel minder dan de helft van alle ondernemers de overdracht ook daadwerkelijk heeft voorbereid. Uit een onderzoek van hoogleraar familiebedrijven prof. dr. Roberto Flören, verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit, blijkt dat 41 procent van alle familiebedrijven nog niets heeft gedaan aan de opvolging, terwijl er in 32 procent van de situaties slechts over wordt nagedacht. Dat betekent dat bijna 75 procent van alle ondernemingen het risico loopt dat bij een calamiteit geforceerd ingegrepen moet worden. Dit kan voorkomen worden. Net als bij de start van een bedrijf moet de ondernemer eigenlijk ook bij bedrijfsoverdracht een gedetailleerd ondernemingsplan opstellen.

Kritische periode
Waarom is het belangrijk een bedrijfsoverdracht goed voor te bereiden? Bijvoorbeeld omdat het familiebedrijf tijdens de bedrijfsoverdracht in een kritische periode kan geraken. Doordat ondernemers in het familiebedrijf langdurig aanblijven, bestaat de mogelijkheid dat zij minder groei-impulsen aan het bedrijf geven. Voorts zal een ondernemer die van plan is zijn bedrijf aan externen te verkopen, minder geneigd zijn om nieuwe diepte-investeringen in het bedrijf te doen.
Bij opvolging in de familie kan de overdrager ervoor kiezen om veranderingen aan de nieuwe generatie over te laten. Tevens kan de voor de opvolging gekozen financiering de groei belemmeren. Vaak neemt de overdrager een gedeelte van de financiering op zich. Substantiële investeringen worden vervolgens uitgesteld tot de schulden aan de oude generatie afgelost zijn. Er zijn dus nogal wat redenen te bedenken waardoor investeringen en groei in de jaren voor en na de bedrijfsoverdracht achter kunnen blijven. Hierdoor ontstaat de overdrachtscrisis. Familiebedrijven die door externen worden overgenomen, vertonen op de korte termijn een grote groei, terwijl bij opvolging binnen de familie een professionaliseringsslag plaatsvindt.

Verschillende opties
In het voorbereidingstraject moet er nagedacht worden over de vraag wie het bedrijf gaat overnemen. Er zijn verschillende opties voor bedrijfsoverdracht:
? overdracht familie
? overdracht derden (management buy-out of management buy-in)
? samengaan met derden
? sluiten bedrijf

De keuze voor een opvolger is een element in het streven naar continuïteit van het bedrijf. Maar ook als deze nog niet is gevonden, is het werken aan continuïteit van belang. Het kan bijzonder comfortabel zijn om in een eerdere fase een management te creëren waarin je kunt overleggen.
Veel ondernemers zijn bereid om nog een aantal jaren door te gaan als zij weten dat er zich een opvolger aandient. In alle situaties is het raadzaam om in dit geval ten minste drie tot vijf jaren van tevoren zicht te hebben op mogelijke opvolgers. Zij zullen werkervaring op moeten doen, vaak zelfs bij voorkeur buiten de muren van de eigen onderneming.
Familieondernemers zijn trots op hun bedrijf en willen vaak het liefst dat het bedrijf binnen de familie wordt voortgezet. Om een zo groot mogelijke kans te realiseren dat de onderneming succesvol wordt voortgezet, is de blik terug net zo belangrijk als de blik vooruit. Maak dus ook plannen voor de middellange termijn.

Dit is het tweede artikel in een serie over bedrijfsopvolging. Het eerste deel verscheen in augustus 2007. Ondernemer beschouwt zaak als zijn pensioen In het voorbereidingstraject zou je een indicatieve waardebepaling van het bedrijf moeten laten uitvoeren. Vaak gaat de ondernemer er van uit dat de zaak zijn pensioen is. Maar als het moment van mogelijke verkoop dichterbij komt, komt de teleurstelling. Uit een eerste analyse door een mogelijke koper blijkt dat deze veel minder voor het bedrijf over heeft dan de overdrager zich had voorgesteld. Dit soort teleurstellingen kan worden voorkomen door ten minste enkele jaren voor de geplande overdracht een indicatieve waardebepaling te laten uitvoeren. Bijvoorbeeld als onderdeel van een ondernemingsplan gericht op het verkooprijp maken van het bedrijf. De volgende aspecten dienen in dit ondernemingsplan voor te komen: * wat wordt er verkocht (beschrijving ondernemingsdelen)? * wanneer staat de voorgenomen verkoop gepland? * in hoeverre zijn er gegadigden binnen de familie of bedrijf? * welke interne functies en activiteiten zijn kritisch voor de continuïteit? * in hoeverre is het bedrijf afhankelijk van leveranciers en afnemers? * op welk moment moet worden geïnvesteerd in productinnovatie? * welke andere investeringen worden verwacht en op welke termijn? * wat zijn externe factoren die de exploitatie van de onderneming kunnen beïnvloeden? * wat is, afhankelijk van de te treffen maatregelen, de indicatieve waarde van het bedrijf? * hoe verhoudt die waarde zich tot de inkomensbehoefte van de verkoper na verkoop? Des te eerder een dergelijk onderzoek plaatsvindt, des te meer tijd er nog is om bij te sturen. Als mocht blijken dat de juridische structuur van de onderneming aanpassing behoeft, dan kan dit fiscaal 'geruisloos'. Dat wil zeggen dat er op dat moment geen heffing van inkomsten, dan wel vennootschapsbelasting aan de orde is. Afhankelijk van de aanpassingen geldt als voorwaarde dan wel dat de gewijzigde structuur dan ten minste drie jaren en in sommige situaties zelfs zes jaren ongewijzigd wordt voorgezet voordat verkoop aan derden of overdracht binnen de familie plaatsvindt. Voorbereiden van de ondernemer De gemiddelde leeftijd waarop de ondernemer de leiding van zijn bedrijf overdraagt, is 62 jaar. Echter, 32 procent van de ondernemers doet dit pas na zijn 65e. Naast een goede voorbereiding van het bedrijf, moet ook de ondernemer zich persoonlijk voorbereiden op de nieuwe levensfase. Het opvolgingsproces bestaat uit vier fasen: 1. oriëntatie 2. voorbereiding 3. overdracht 4. nazorg Elke fase kent eigen vraagstukken en aandachtspunten. In de oriëntatiefase moet aandacht besteed worden aan het continuïteitsvraagstuk en de opvolgingsrichting. Deze fase wordt door ondernemers vaak uitgesteld omdat het de eerste stap betekent naar het einde van het werkzame bestaan. Hij moet zich gaan realiseren wat de toekomst van het bedrijf is zonder zijn aanwezigheid. In de voorbereidingsfase wordt de ingeslagen weg uit de oriëntatiefase uitgewerkt. Hoofdzakelijk dient aandacht te worden besteed aan het technisch mogelijk maken van het door de bedrijfsfamilie gewenste opvolgingsalternatief. Dit is belangrijk. Te vaak zien we specialistische adviseurs die uit fiscale, juridische of andere overwegingen de wegen voor de bedrijfsfamilie platwalsen zonder dat de familie heeft aangegeven waarheen de route dient te leiden. In de overdrachts- en nazorgfase trekt de ondernemer zich terug en de nieuwe generatie of externen staan klaar om de leiding over te nemen. Dit is geen makkelijke fase voor de vertrekkende ondernemer. Hij moet accepteren dat hij misbaar is. In de overdrachtsfase worden de fiscale, juridische, financiële en bedrijfskundige structuren aangepast aan de nieuwe situatie. De nazorgfase heeft zowel betrekking op het bedrijf en de opvolger als op de vertrokken overdrager. Het invullen van een nieuw leven zonder bedrijf valt niet iedere overdragende ondernemer gemakkelijk. Overigens krijgt niet iedere ondernemer de kans om de opvolging zorgvuldig te regelen. Die krijgt te maken met de Ondernemers-OASE. OASE staat voor Overlijden, Arbeidsongeschiktheid, Stoppen met werken, Echtscheiding. De Ondernemers-OASE komt vaker voor dan men denkt. Vaak komen familiebedrijven hierdoor in de problemen. Emotionele binding Als de ondernemer zijn bedrijf heeft overgedragen, beschouwt hij het toch vaak nog als zijn bedrijf. Hij heeft namelijk alleen afstand gedaan van het economisch eigendom, niet van zijn emotionele binding met het bedrijf. De opvolgingsfase verloopt het beste als de ondernemer beseft dat na zijn pensioen een nieuw leven wacht met interessante activiteiten. Hij moet daarom vroegtijdig nadenken over de wijze waarop de nieuw verkregen vrije tijd optimaal kan worden besteed. Veel ondernemers beschouwen het werken in het familiebedrijf als hun levenswerk en tegelijkertijd hun hobby. Vaak is het ook de enige hobby die ze hebben. Ze zouden als adviseur of commissaris de nieuwe directeur kunnen blijven ondersteunen. Voorbereiden van de familie Naast het voorbereiden van de ondernemer, moet ook de rest van de familie worden voorbereid op deze belangrijke periode. De kracht van het familiebedrijf ligt namelijk in de overlap tussen familiale en bedrijfsbelangen. Voor alles geldt dat een goede communicatie essentieel is. Voor veel families heeft het bedrijf meer dan alleen de verkoopwaarde. Een belangrijk hulpmiddel om het emotionele mijnenveld dat een overdracht binnen de familie is veilig te passeren, is het opvolgingsstappenplan. Hierbij wordt op gestructureerde wijze het opvolgingsproces aangepakt. Stappen ? betrek betrokkenen bij het proces ? werk samen met nieuwe generatie ? ontwikkel een opleidingsproces voor kinderen ? zorg voor een tijdige en definitieve pensionering