Eén misverstand helpt Roberto Flören snel uit de weg. In tegenstelling tot wat veel media beweren, is het zeker niet zo dat er een golf van bedrijfsoverdrachten aan zit te komen. 'Flauwekul", stelt Flören nadrukkelijk. 'Jaarlijks worden er zo'n 16.000 bedrijven overgedragen. Dit aantal kan de komende jaren misschien een keer stijgen tot 18.000, maar verder blijft dit getal redelijk stabiel."
We ontmoeten Roberto Flören op Nyenrode, waar hij vanaf 2002 werkzaam is als hoogleraar familiebedrijven. Flören doet sinds 1992 jaarlijks onderzoek op dit gebied. Belangrijkste conclusie is dat ondernemers zich over het algemeen slecht voorbereiden op een bedrijfsoverdracht. Daarnaast blijken overheid, belangenbehartigers en dienstverleners relatief onbekend met de kracht en beperkingen van het familiebedrijf. De leerstoel in Nyenrode brengt hier dankzij diverse onderzoeken verandering in.
Flören is overigens ervaringsdeskundige. 'Als kind kreeg ik al te maken met het fenomeen familiebedrijf. Mijn opa en vader verkochten typemachines. En iedereen hielp mee. Maar we hadden nooit het idee dat we een familiebedrijf hadden. Nee, het was gewoon een zaak, die goede en slechte tijden kende. Precies die gedachten die veel ondernemers hebben. Op een bepaald moment kwam ook bij ons de opvolgingsvraag ter sprake. Mijn zus en ik zeiden allebei nee. Vervolgens is het bedrijf snel verkocht. Ik zat inmiddels op Nyenrode.'
Daar werd Flören in 1992 benaderd door een accountant. 'Die had van een collega in Engeland het advies gekregen iets met familiebedrijven te gaan doen. Hij kwam daarmee bij ons. We hebben vervolgens een algemene studie gedaan, waaruit bleek dat er in Nederland helemaal niets bekend was over familiebedrijven. Dat eerste onderzoek leverde zoveel publiciteit en waardevolle informatie op, dat we er mee aan de slag zijn gegaan."

Cijfers
De meest recente cijfers spreken boekdelen. Gemiddeld zijn maar liefst 55 procent van alle bedrijven in Nederland (194.100) familiebedrijven (zie tabel).
Zoals gezegd weerlegt Flören de bewering dat er een 'overdrachtsgolf' aankomt. Ook een andere veelgehoorde stelling -dat familiebedrijven uitsterven- spreekt hij met klem tegen. 'Dat wordt wel eens geroepen, maar is pure onzin. Wij onderzoeken deze zaken jaarlijks. Natuurlijk worden er bedrijven overgedragen aan mensen van buiten de familie. Maar er komen aan de onderkant ook altijd weer nieuwe familiebedrijven bij. Op lange termijn blijft het aantal familiebedrijven redelijk stabiel.''
Flören merkt dat er dankzij de onderzoeksresultaten vanuit Nyenrode ook de overheid open is gaan staan voor het fenomeen familiebedrijf. 'Terecht', vindt Flören. 'In Nederland focusten we ons jarenlang vooral op startende ondernemers. Dat zijn er jaarlijks zo'n 50.000, die zo'n 50 tot 55.000 arbeidsplaatsen leveren. Maar ondertussen vinden er jaarlijks ook zo'n 16.000 bedrijfsoverdrachten plaats. Bij deze overdrachten zijn ongeveer 160.000 medewerkers betrokken. Dus het grote economische belang wordt meteen duidelijk. Als een bedrijfsoverdracht mis gaat, heeft dat grote gevolgen. De overheid onderkent dit nu ook. Staatssecretaris Van Gennip heeft er daarom nu ook specifiek beleid op afgestemd. Een voorbeeld? Iedere ondernemer die 55 wordt krijgt nu een brief waarin gewezen wordt op een bedrijfsoverdrachtspakket, dat op te vragen is bij de Kamer van Koophandel. Daar wordt veel gebruik van gemaakt."

Onderzoeken
Inmiddels zijn er vanuit de leerstoel al meerdere onderzoeken gehouden. 'Wat opvalt is hoe dominant en succesvol familiebedrijven vaak zijn. Ze zijn winstgevender dan niet-familiebedrijven. Hoe dat komt? Er zijn diverse redenen, maar de belangrijkste is misschien wel het lange termijn perspectief. Vergelijk ze maar eens met beursgenoteerde bedrijven. Die moeten iedere drie maanden hun cijfers laten zien en worden dan afgerekend op hun resultaten. Dat komt door vaak ongeduldige aandeelhouders. Bij familiebedrijven werkt dat anders. Het aantal aandeelhouders is vaak klein en ze hebben een lange termijnperspectief voor ogen. Ze laten het kapitaal langer staan, wat daardoor veel beter kan renderen. Als het een keer wat minder goed gaat met de economie, raakt het bedrijf niet zo snel in paniek."
Er blijken echter ook probleemgebieden te onderscheiden waaruit de kracht van het familiebedrijf blijkt, maar waar tegelijk ook de zwakte zit. We hebben er het nieuwe woord 'bivalenties' voor bedacht. Een voorbeeld van een bivalentie is de directeur. Hij is de grootste kracht van zijn organisatie, maar meteen ook de grootste zwakte. Een directeur van een familiebedrijf blijft veel langer aan (22 jaar) dan bijvoorbeeld bestuursvoorzitters van beursgenoteerde bedrijven die na een jaar of vier, vijf alweer stoppen. Een voordeel van een langzittende directeur is dat hij veel kennis heeft en veel klanten hem met het bedrijf identificeren. Klanten en leveranciers willen graag met hem samenwerken. Aan de andere kant kun je ook afvragen hoe het met innovatie, creativiteit en vernieuwing staat. Daar houden langzittende directeuren zich vaak wat minder mee bezig. Dat is de zwakke kant. Maar de grootste kwetsbaarheid is volgens mij de groeiende afhankelijkheid van het bedrijf van die ene ondernemer. Dus ook van de gezondheid van die ondernemer. Als die ondernemer plotseling wegvalt, dan is de drijvende kracht van het bedrijf weg. Wees voorbereid, zeg ik altijd."

Kinderen
De meeste ondernemers hopen dat hun kinderen het bedrijf op termijn overnemen. 'Daar gaat 90 procent van uit. In de praktijk gebeurt dit bij een derde van de kleinere bedrijven en meer dan de helft van de grotere bedrijven. Als je je kinderen inderdaad als opvolger ziet, moet je ze daar op voorbereiden. Ook dat moet vroeg gebeuren. Eigenlijk moet je er al mee beginnen als het oudste kind 14 jaar is. Maak het bespreekbaar. De kinderen horen aan de eettafel anders alleen maar de negatieve zaken die ter sprake komen. Iemand die zijn rekening niet betaalt, of een personeelslid dat alweer ziek is. Begin vroeg met ook de leuke kanten van het bedrijf te belichten. En waarom al op zo'n vroege leeftijd? Dan gaat hij of zij voor het eerst nadenken over een vakantiebaantje etc. En je kunt er met vervolgopleidingen een beetje rekening mee houden.
Over al die zaken moet je tijdig nadenken. Ook de feitelijke bedrijfsoverdracht kost veel voorbereiding. Iedere ondernemer weet dat hij ouder wordt. Toch blijkt uit onderzoek dat minder dan een kwart zijn opvolging heeft geregeld. En van de ondernemers die hun bedrijf inmiddels hebben overgedragen, had 40 procent het niet gepland. Als je het goed plant, versoepel je het hele proces. Weet je wat het is? Ondernemers en hun bedrijfsfamilie weten dat het een keer moet gebeuren en toch wordt die opvolging vaak niet geregeld. Dat heeft allemaal met emoties te maken. De ondernemer wil niet tussen kinderen kiezen of over zijn eigen dood nadenken. Je kunt talloze argumenten bedenken. Veel ondernemers hebben ook een onmisbaarheidsgedachte. En andere vrezen voor wat er gebeurt na de overdracht. Thuis op de bank?
We zijn er nu mee bezig dat bankiers, accountants etc. deze problematiek ook aankaarten bij de ondernemers. Zij zijn vaak de sparringpartners voor de ondernemer. Het is belangrijk dat bedrijfsoverdracht niet als gebeurtenis wordt beschouwd, maar als een planbaar proces. Als je een ondernemer vraagt hoe lang een bedrijfsoverdracht duurt, denkt hij vaak 'zo'n anderhalf jaar'. Een adviseur houdt het op zes tot zeven jaar. Veel fiscale regels zijn zo dat je die tijd nodig hebt om alles op tijd door te schuiven en fiscale heffingen te voorkomen. Verder moet misschien de structuur van het bedrijf geschikt gemaakt worden? En hoe ga je om met kinderen die niet in het bedrijf komen? Over al die zaken moet je nadenken. Dat kost tijd.
Het proces is langdurig en lastig. Probeer te leren van ervaringen van ondernemers waar een bedrijfsoverdracht niet goed is gegaan. Er zijn twee belangrijke zaken die van belang zijn bij bedrijfsoverdracht. Zorg voor continuïteit van het bedrijf en behoud de harmonie in de familie. Je moet elkaar ook na afloop van de overdracht elkaar kunnen en willen zien. Bedrijfsoverdracht is een proces vol emotie."

Wat is een familiebedrijf Wat verstaan we precies onder een familiebedrijf? De meningen daarover verschillen. Iemand heeft ooit al eens geroepen dat er net zoveel definities zijn van familiebedrijven als onderzoekers. Er zijn verschillende graden van familiebedrijven. Variërend van familiebedrijven waarbij er veel directe betrokkenheid is van familie en bedrijven met weinig betrokkenheid. De meest geëigende definitie van het familiebedrijf past bij het bedrijf waar bedrijfsbelangen, familiebelangen en eigendomsbelangen elkaar daadwerkelijk beïnvloeden. De familie heeft aanzienlijke invloed op het bedrijf door eigendomsverhoudingen, managementsposities en betrokkenheid bij strategische besluitvorming. In het boekwerk 'De emotionele waarde van het familiebedrijf' hanteert Roberto Flören de volgende definitie: 'een bedrijf is een familiebedrijf als het aan minstens twee van de volgende drie criteria voldoet: - meer dan 50 procent eigendom is in handen van één familie - één familie heeft beslissende invloed op de bedrijfsstrategie of op opvolgingsbeslissingen - een meerderheid of ten minste twee leden van de ondernemersleiding zijn afkomstig uit één familie.' Flören maakt één voorbehoud op deze regel: indien het bedrijf minder dan tien jaar geleden is opgericht, dient in het bedrijf ten minste één familielid van de directeur werkzaam te zijn of eigendom te hebben.